"Geacht College, geachte vertegenwoordigers van de werkorganisatie, mederaadsleden en aanwezigen,

Lessen uit participatie

De Programmabegroting 2015 is wat de ChristenUnie betreft een enigszins onwerkelijke begroting. Belangrijke en moeilijke beslissingen rondom de bezuinigingen zijn reeds genomen. Veel van het beleid en de verordeningen die nodig zijn voor de overheveling van de taken uit het sociale domein zijn afgerond of in een laatste fase. De impact van de bezuinigingen en de werkelijke gevolgen van de transities moeten echter nog komen. Even houden we onze adem in, met gespannen verwachting, tussen hoop en vrees. Het lijkt alsof we ons in het oog van de storm bevinden. Nog even en dan breekt een woelige tijd aan, waarin dingen echt anders zullen gaan dan we gewend zijn.

Een beweging die al in gang is gezet en die zich ondertussen onmiskenbaar doorzet, is het transformeren van onze samenleving richting een coöperatiesamenleving. Nu we het de hele dag over Culemborg gaan hebben, lijkt het mij een goed idee om op dit gebied eerst eens ons licht op te steken bij een andere gemeente in ons mooie land, namelijk de gemeente Voorland. Laten we kijken wat daar de ervaringen en de geleerde lessen zijn.

Ook in Voorland moest en moet bezuinigd worden en al snel werd het participatie-idee omarmd. Het duurde niet lang of in de raadzaal  klonken gevleugelde woorden als: ‘loslaten’, ‘aan het dorp teruggeven’, ‘vertrouwen in de kracht van dorpelingen’ en wat dies meer zij. In Voorland houdt men niet van halve maatregelen, dus besloot men de participatiegedachte voortvarend op te pakken. ‘De straat is van iedereen’ zei een raadslid met enig aanzien, waarop iedereen instemmend knikte. Het wegenonderhoud was een dure bezigheid en afschaffen van het wegennet een politiek gevoelige zaak. Wat zou het mooi zijn als bewoners dit zelf zouden kunnen oppakken. Gelukkig was een groep enthousiaste vrijwilligers snel gevonden. De lokale afdeling van de Koninklijke Nederlandse Automobiel Club had zelfs al een plan klaarliggen. ‘Een heel elegant plan zelfs’, zei de voorzitter van de KNAC, ‘al zeg ik het zelf. Met gewoon asfalt komen we het verst en het is bovendien heel goedkoop.’ Toen echter de Fietsersbond en de Voetgangersvereniging van de plannen hoorden, stonden ze op hun achterste benen. ‘Onze veiligheid is in het geding, dit is voor ons op geen enkele wijze acceptabel’. En ondanks dat de voorzitter van de KNAC ze duidelijke belijning op het wegdek beloofde en zelfs nog fietsstroken in een rode kleur, de Fietsersbond en de Voetgangersvereniging bleven op hun strepen staan. Er kwamen ingezonden brieven in de krant en er stond zelfs een verhitte dorpsbewoner een tijdlang op een zeepkist bij de dorpspomp. Ondanks alle protesten besloot de gemeenteraad in te stemmen met de plannen van de KNAC en sinds die tijd lijkt alles voorlopig weer rustig in Voorland. Behalve dan misschien bij de Voorlandse stratenmaker, die met angst en beven wacht op het moment van zijn ontslag.

Omdat men echter wel lessen wilde trekken uit dit project en andere participatietrajecten, is een denktank rondom democratische vernieuwing ingericht. Want ‘loslaten’ en ‘teruggeven’ blijkt een stuk ingewikkelder dan in eerste instantie gedacht. De eerste resultaten van de denktank klinken logisch:

1. De gemeente moet het algemeen belang borgen
2. De gemeenteraad heeft hierin als gekozen volksvertegenwoordiging een heldere rol
3. Bij participatie moeten alle doelgroepen actief worden betrokken, direct bij aanvang van het traject
4. Betrokken bewoners en doelgroepen hebben baat bij heldere kaders, zo vroeg mogelijk in het proces. Ze vragen hierom en hebben er recht op
5. Het gemeentebestuur moet de regie te nemen en bemiddelen tussen belangen
6. Hoe transparanter hoe beter, het gaat om feiten in plaats van beelden
7. Communicatie komt van twee kanten, houd er rekening mee dat ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is en niet iedereen in staat is zich even zorgvuldig en doeltreffend te uiten. Luisteren en opvolgen werkt de-escalerend.

Uiteraard zijn de overeenkomsten tussen Voorland en Culemborg zeer beperkt en bestaat het lijstje met resultaten uit de zogenaamde denktank in werkelijkheid uit een compilatie van allerlei lessen die op verschillende plekken rijkelijk op het Internet te vinden zijn. Aangevuld met uitkomsten van een lokaal gehouden workshop en eigen waarnemingen. Wat ik hiermee vooral duidelijk wil maken, is dat het omvormen van onze samenleving naar een ‘coöperatiesamenleving’ heel veel zorg en aandacht behoeft. Het is een proces dat bewust moet worden doorlopen. Aan het begin, maar zeker ook in de verdere uitwerking.  Hierbij hebben het college en de gemeenteraad een blijvende verantwoordelijkheid.

Tot slot wil ik nog opmerken dat ik naast het pleidooi voor een gerichte aandacht voor het proces van het leren participeren, ik hierbij een tweetal belangrijke zorgen heb. Ten eerste brengt participatie ook verdringing van professionele krachten met zich mee, hoe je het ook wendt of keert. Uiteraard leidt een tekort aan financiële middelen ertoe dat we deze professionele krachten niet meer kunnen betalen. Maar wanneer we al te makkelijk taken bij vrijwilligers neerleggen, bestaat het gevaar dat we daarin te ver doorschieten en we uiteindelijk meer banen verliezen en op kwaliteit inboeten dan nodig. Dit raakt meteen mijn tweede zorg en die betreft de draagkracht van vrijwilligers. Dit betreft in ieder geval de mantelzorgers, maar geldt natuurlijk ook voor tal van ander vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk is nu eenmaal kwetsbaarder dan betaald, professioneel werk. Onder andere omdat het naast andere verplichtingen moet worden verricht. En omdat het dikwijls logistiek lastiger is. Bijvoorbeeld omdat sociaal-demografische ontwikkelingen niet meehelpen en ouders ver van kinderen vandaan wonen, waardoor zorgtaken veel reistijd met zich meebrengen. Maar ook omdat vrijwilligerswerk meer versnipperd is en moeilijker te besturen.

Dit alles vraagt om een gemeenteraad, een college en een werkorganisatie die meer betrokken is op de samenleving dan ooit. Het vraagt om de durf fouten te erkennen, ervan te leren en iedere keer weer opnieuw de uitdagingen aan te gaan die een steeds maar veranderende samenleving op onze weg plaatst. Vanuit dit perspectief hoop ik op een bijeenkomst vandaag die een volgende stap op die weg naar morgen betekent. Eén van de stappen waarmee we straks met elkaar de woelige tijd aankunnen die op ons afkomt."

Daniël Jumelet

ChristenUnie Culemborg