Wat vindt de ChristenUnie van de bezuinigingen?
Welke aanpak stelt de ChristenUnie op hoofdlijnen voor?
Wat is Zero Based Budgeting en wat is de zin ervan?
Hoe kunnen bewoners samen met de raad de uitkomsten bepalen?
Welke verantwoordelijkheid heeft de raad en wat kan ik als inwoner hiermee?

Wat vindt de ChristenUnie van de bezuinigingen?
In de kern is de noodzaak tot bezuinigingen een teken van verkeerd financieel handelen in tijden dat het (te) goed ging. De gemeente heeft (met dikwijls goede bedoelingen) tal van voorzieningen opgetuigd, toen er voldoende geld was. In veel gevallen betekende dit ook extra werk voor de gemeente zelf, dus voor de gemeentelijke organisatie. Hierdoor werd de gemeente een belangrijke werkgever in Culemborg. Een mooi voorbeeld zijn de goede sportvoorzieningen in Culemborg. Hier is veel geld voor geleend en er zijn veel mensen nodig voor het onderhoud.

Op dit moment lopen de inkomsten terug, omdat de Rijksbijdrage aan gemeenten fors is gekrompen. De Rijksoverheid gebruikt namelijk de gemeenten om flink wat van de eigen bezuinigingen te halen. Daarbij draagt het Rijk ook nogal wat taken over aan gemeenten, waarbij minder geld aan de gemeenten wordt overgedragen dan het Rijk zelf voor die taken nodig had. Hierdoor wordt het gemeenten nog lastiger gemaakt dan een korting alleen. Ook levert het ontwikkelen van bouwlocaties voor gemeenten minder op, of leidt dat zelfs tot verlies. Ook in Culemborg staan de inkomsten van de grondexploitatie onder druk en valt te vrezen dat met name de ontwikkeling van Parijsch Zuid nadelig op de begroting gaat drukken.

ChristenUnie Culemborg vindt dat de Rijksoverheid het de gemeenten te moeilijk maakt en teveel van de bezuinigingen op de gemeenten afschuift. Maar de gemeente Culemborg moet ook naar zichzelf kijken en ook als inwoners van de stad moeten we in de spiegel durven te kijken. Als het te makkelijk gaat, ligt verspilling op de loer. En dat is zonde en doet vooral pijn als het tegenzit, zoals nu.

Maar de huidige crisis is tegelijkertijd ook een mogelijkheid om te kijken of het beter en misschien ook eerlijker kan. Dat betekent dat we naar de uitgaven moeten kijken, maar zeker ook naar onze verwachtingen, wat we samen voor elkaar willen regelen en hoe we dat met elkaar willen betalen. Hierbij is het heel belangrijk dat we zo vindingrijk mogelijk omgaan met de kosten. Dat wat we met elkaar kunnen doen, hoeven we minder te betalen aan anderen. Daarom praten we liever over kostenbeheersing dan over bezuiniging. Kostenbeheersing is iets wat je moet doen in goede en in minder goede tijden. Juist in mindere tijden pluk je daar dan de vruchten van.

Helaas hebben we met z’n allen gewacht tot het moment dat het water ons aan de lippen stond. Het voordeel is, dat het nu écht moet en er dus niet meer onderuit komen. We moeten nu al onze creativiteit aanwenden, samen.  Dat klinkt mooi, maar hoe werkt dit dan? In de antwoorden op de volgende vragen maken we dit concreet.

Welke aanpak stelt de ChristenUnie op hoofdlijnen voor?
De toekomst van Culemborg wordt voor een groot deel bepaald door de voorzieningen en regelingen die de stad biedt. Een stad met veel voorzieningen en goede regelingen is een aantrekkelijke plaats om te wonen en stimuleert de bedrijvigheid. Daarom is het absolute noodzaak nummer één om de functies die voorzieningen en regelingen bieden, te behouden bij kostenbeheersing. Let wel, de functies. Maar mogelijk op een andere manier dan nu.

Een goed voorbeeld is de jachthaven (zie ook ons uitgebreide artikel over de verkoop van de haven). Een voorziening die bij Culemborg past, met zijn ligging aan de rivier de Lek. Hierdoor is veel watergebonden verenigingsleven ontstaan en komt een deel van de toeristen over het water naar onze stad. Daarom is een jachthaven een stuk infrastructuur dat voor de gemeenschap van belang is. Maar een jachthaven die in zijn geheel onder verantwoordelijkheid van de gemeente valt, is te duur. Recentelijk is gebleken dat een erfpachtconstructie met betrokken verenigingen een goede optie is om de functie te behouden, terwijl de kosten omlaag gebracht kunnen worden en werk kan worden verzet door enthousiaste vrijwilligers. Datzelfde geldt mogelijk ook voor het zwembad, andere sportaccommodaties en het theater. Soms ligt het wat ingewikkelder, zoals bij de kinderboerderij. Hoofdlijn is dat we de functie behouden en hieraan een andere invulling proberen te geven.

In tijden van voorspoed is de organisatie van de gemeente Culemborg gegroeid. Maar een aantal taken zijn vervallen of elders belegd. Zo zijn veel plannen gemaakt voor stedelijke ontwikkelingen, waarvan ook een aantal zijn doorgevoerd. Andere zijn stopgezet of worden langzamer ontwikkeld. Met bijvoorbeeld het afblazen van Culemborg aan de Lek is tegelijkertijd de behoefte aan ambtelijke ondersteuning verdwenen. Daarnaast zijn de afgelopen tijd veel ambtenaren naar gemeenschappelijke regelingen vertrokken, zoals de BSR, de veiligheidsregio, de ODR, enzovoort. Ook zorgt het overdragen van uitvoeringstaken aan inwoners dat minder ambtelijke capaciteit nodig is. Dit alles heeft niet alleen gevolgen voor medewerkers die direct bij deze taken betrokken zijn, maar ook voor ambtenaren die een ondersteunende functie hebben, zoals managers, beleidsmedewerkers en facilitaire diensten (de zogenaamde ‘overhead’ binnen de organisatie). En natuurlijk hebben deze ontwikkelingen impact op de huisvestingbehoefte. De kosten die met dit alles  gemoeid zijn, worden ‘indirecte kosten’ genoemd. Wanneer deze kosten bij de huidige ontwikkelingen buiten beeld blijven, is de kans groot dat er een organisatie ontstaat met een waterhoofd. De indirecte kosten van de gemeente Culemborg zijn aanzienlijk, namelijk 30 miljoen Euro (exclusief kapitaallasten) op een totaalrekening van 76 miljoen (cijfers jaarrekening 2012).

Wat de ChristenUnie betreft is het essentieel om de interne organisatie te betrekken bij een kostenbeheersingsoperatie. Helaas is het natuurlijk verloop niet voldoende om voor een passende inkrimping te zorgen. Het betekent dat de gemeente medewerkers actief naar ander werk moet begeleiden, helpen met omscholing en, als het niet anders kan, ontslaan. Ook als dat leidt tot de verplichting wachtgeld uit te keren. Als deze ingrepen namelijk nú niet worden gedaan, dan wordt het in de toekomst alleen maar pijnlijker en ingewikkelder. Want het is de verwachting dat de organisatie in de komende jaren steeds verder krimpt. Het beleid is er juist op gericht dat steeds meer taken opgaan in regionale samenwerkingsverbanden. Mogelijk gaat de gemeente op termijn zelfs op in een grotere gemeente, hoe onwenselijk de ChristenUnie dit ook vindt. Naast de analyse van de indirecte kosten die te maken hebben met personeel, dient ook de exploitatie van met name het Stadskantoor en de Triosingel nog eens goed te worden doorgelicht. Ook hier geldt dat door regionalisering van taken overcapaciteit is ontstaan. Bovendien liggen hier mogelijk kansen voor (milieutechnische) besparingen.

Wat is Zero Based Budgeting en wat is de zin ervan?
De bedoeling van Zero Based Budgeting is dat vanaf nul wordt begonnen met het opnieuw opbouwen van de begroting. Dat betekent dat we beginnen met het opnemen van zaken in de begroting die we gezamenlijk te belangrijk vinden om te kunnen missen. Op die manier blijven zaken die minder belangrijk zijn over en daar zal dan een keus tussen gemaakt moeten worden.  Dit om te voorkomen dat er vanuit een negatief perspectief gesneden wordt, dus redenerend vanuit minder belangrijke zaken naar belangrijke zaken toe. Tenminste, dat is de theorie. Er zijn echter een paar factoren die het moeilijker maken.

Ten eerste heeft het college al een bezuinigingsronde uitgevoerd via de traditionele kaasschaafmanier. Hierdoor zijn al allerlei voorzieningen en regelingen versoberd. Zodanig dat ze misschien inmiddels al onder het gewenste kwaliteitsniveau zitten om nog nuttig te zijn. Dat betekent dat we bij alle onderdelen die op een nieuwe, van onderaf opgebouwde begroting zijn gezet moeten nagaan of het budget eigenlijk wel toereikend is. En als er geld bij moet, moet dat bespreekbaar zijn.

Ten tweede bestaat het gevaar dat ook nu alleen naar kosten wordt gekeken en de kans wordt gemist dat een andere inrichting of aanpak tot een bezuiniging leidt. Zoals het in erfpacht en beheer geven aan georganiseerde inwoners van de stad.

Ten derde blijven de indirecte kosten een ingewikkelde rol spelen. Bij het Zero Based Budgeting moet ook naar de indirecte kosten gekeken worden, ongeacht de uitdagingen rondom verplichtingen richting boventallige medewerkers. Dat betekent dat bij het wegsnijden van voorzieningen en regelingen ook de gerelateerde overhead moet worden gesaneerd. Het gevolg is hoe dan ook boventalligheid van personeel. Als die consequentie wordt vermeden, omdat de gemeente de verplichtingen richting ex-werknemers uit de weg wil gaan, dan leidt dit tot een slechtere verhouding tussen directe en indirecte kosten. Tevens doemt het beeld van een zichzelf kannibaliserende organisatie op. Want een te grote organisatie zal continu met zichzelf in overlevingsstrijd zijn. Dit beïnvloedt de werksfeer nadelig en belemmert medewerkers om zich verder te ontwikkelen.

Dit betekent dat de ChristenUnie de ZBB-exercitie als een nuttige stap in het proces ziet, maar ook dat er meer voor nodig is om deze kostenbeheersingsoperatie tot een goed einde te brengen. Het Zero Based Budgeting kan de raad en partijen in de raad doen beseffen welke voorzieningen als waardevol worden bestempeld en wat we ervoor willen doen en ervoor over hebben om deze in stand te houden. Maar om kaalslag te voorkomen bij zo’n enorme doelstelling tot kostenreductie, zal alle vindingrijkheid moeten worden benut om ook of juist kosten te beheersen bij voorzieningen die we graag willen behouden. De toekomst van de stad is immers afhankelijk van een veelkleurig palet aan voorzieningen!

Hoe kunnen bewoners samen met de raad de uitkomsten bepalen?
Natuurlijk is het nodig dat belangen worden onderstreept. Inwoners van Culemborg kunnen op ieder moment in het proces hun stem laten horen, bijvoorbeeld door in contact te treden met raadsleden en via de speciale bijeenkomsten. Maar nog belangrijker is het om tijdens deze contacten alternatieven aan te dragen. Hoe kan het beter en tegen minder kosten? Wat kan ik betekenen en wat kunnen ik en de mensen om mij heen bijdragen?

Een mooi voorbeeld is het zwembad. Het huidige gebouw is afgeschreven en doordat het zo oud is, is het ook nogal energie-onzuinig. Hierdoor zijn de kosten onnodig hoog. De gemeente zou een nieuw zwembad kunnen laten bouwen, volgens een modern concept, dat goed past bij beoogd gebruik voor sportverenigingen, wedstrijden, zwemlessen en eenvoudig recreatief gebruik. Hiermee wordt de exploitatie een stuk efficiënter en worden de kosten effectief beheerst.

Uiteraard kost het neerzetten van een nieuw zwembad geld. Als de raad echter een zwembad als een belangrijke voorziening ziet, kan zij besluiten dit geld voor de investering ter beschikking te stellen. Het beheer kan wat de ChristenUnie betreft heel goed worden ingevuld door een stichting waarin zwemverenigingen vertegenwoordigd zijn en samen afspraken maken. Doordat vrijwilligers van de stichting meedraaien in het beheer en bijvoorbeeld het geven van zwemles, worden de exploitatiekosten verder omlaag gebracht. De stichting betaalt de investering van de gemeente terug in een erfpachtconstructie, door de erfpachtcanon en het bedrag dat hiervoor wordt betaald, af te stemmen op de kapitaalslasten die de gemeente draagt. Door het terugbrengen van kosten en het genereren van inkomsten uit contributie, de ontplooide (zwem)activiteiten en verhuur van accommodaties, kan de stichting de exploitatie rond krijgen, liefst zonder directe subsidie van de gemeente. De gemeente geeft dan wel subsidie aan doelgroepen die niet draagkrachtig genoeg zijn om zwemlessen of contributie aan de zwemvereniging volledig zelf te betalen, of aan activiteiten die als kerntaak worden beschouwd, zoals zwemles of programma's die het meer bewegen van inwoners stimuleren.

Een actueel voorbeeld dat aantoont dat deze aanpak kan werken, is het project SchuldHulpMaatje. Dit betreft getrainde vrijwilligers die ondersteunde taken overnemen van het loket SchuldHulp, waardoor de twee schuldhulpmedewerkers aanzienlijk meer cliënten in behandeling kunnen nemen. Door de bijdrage en investering van de gemeente in de trainingskosten, hebben de maatjes inmiddels al een behoorlijk aantal cliënten op weg geholpen waardoor inzet van een professionele hulpverlener in een aantal gevallen niet meer nodig bleek. In een ander geval is door de inzet van een schuldhulpmaatje een huisuitzetting (met alle bijbehorende kosten) voorkomen. Het behoeft geen betoog dat we deze geringe investering inmiddels al lang en breed hebben terugverdiend.

De les die uit deze voorbeelden getrokken kan worden, is dat het belangrijk is om verder te kijken dan de bestaande invulling en exploitatie van voorzieningen. Juist deze tijd biedt kansen om het compleet anders te doen en er samen de schouders onder te zetten. Het is in veel gevallen kiezen of delen. Alleen met een betrokken inzet en bekostiging door belanghebbenden hebben voorzieningen bestaansrecht. De ChristenUnie vindt dat, wanneer die inzet en de bereidheid om bij te dragen er daadwerkelijk zijn, de gemeente alles op alles moet zetten om dit mogelijk te maken. De leus: “De stad teruggeven aan de bewoners” moet actief inhoud krijgen, anders is het een holle kreet. Inwoners en gemeente hebben elkaar nodig om dit op een waardevolle manier invulling te geven. Juist nu kunnen inwoners dus heel veel bijdragen aan de toekomst van de stad, door het meedenken met creatieve, nieuwe oplossingen.

Welke verantwoordelijkheid heeft de raad en wat kan ik als inwoner hiermee?
De Raad is eindverantwoordelijk, als volksvertegenwoordiging van de gemeente Culemborg. De meerderheid van de raad beslist aan het einde van het proces welke voorzieningen en regelingen dienen te blijven en welke voorzieningen worden beëindigd, in ieder geval vanuit de gemeente gezien. Hopelijk zit hier straks nuance in. Dit doordat voorzieningen en regelingen die blijven, worden gesaneerd. Bijvoorbeeld door in samenwerking met georganiseerde inwoners de uitvoering voor de gemeente op enige afstand te zetten, zoals met de jachthaven in een erfpachtconstuctie is gebeurd. Hiermee blijft er meer ruimte over voor regelingen en voorzieningen die we met elkaar vanuit algemene middelen willen blijven ondersteunen. In dit proces moet de raad er scherp op toezien dat het college en de ambtelijke organisatie er alles eraan doen om initiatieven vanuit inwoners en verenigingen te ondersteunen.  Waarbij tegelijkertijd wordt gewerkt aan een verandering van denken in de ambtelijke organisatie en het gemeentebestuur. Daarmee is het nu ingezette proces van kostenbeheersing veel meer dan een exercitie om de begroting kloppend te krijgen. Tenminste, zo zou het moeten zijn!

Ruim 1 op de 17 mensen hebben bij de laatste verkiezingen in 2010 op de ChristenUnie gestemd. Maar de ChristenUnie voelt zich verantwoordelijk voor heel Culemborg. We gaan echt voor de volle 100% en méér voor de belangen van de stad. Dit hebben we de afgelopen periode meer dan eens laten zien, zoals recentelijk in het geval van de jachthaven. Hierbij is voor ons belangrijk dat de overheid zich transparant en betrouwbaar gedraagt. We willen ook de sociale samenhang in de stad bevorderen en het bestuurlijke klimaat scheppen waarin we samen verantwoordelijkheid dragen en samen onze stad een toekomst geven. Want we zijn er voor elkaar!