Visie op "Culemborg aan de Lek"

maandag 31 januari 2011

Culemborg aan de Lek is het plan dat de gemeente ontwikkelt om het Veerweggebied opnieuw in te richten en hierin woningen te realiseren, het Rivierfront te bebouwen, de jachthaven te vergroten, en de Lazaruswaard en de Redichemse Waard te vergraven met het winnen van delfstoffen en het creëren van nieuwe natuur. Het gebied bij de Put van Hussen wordt ontwikkeld, er worden villa’s gebouwd. "De ChristenUnie vindt dat dit plan compleet uit zijn voegen is gegroeid en pleit voor een kleinschaliger alternatief."

De ChristenUnie is van mening dat het plan ‘Culemborg aan de Lek’ (CadL) compleet uit zijn voegen is gegroeid. Dit plan schiet zijn doel voorbij als oplossing voor situaties die eerder als probleem zijn aangemerkt. Het brengt zelfs nieuwe problemen met zich mee, met een niet geringe omvang. Om te beginnen is het plan vooral een bedreiging van de cultuurhistorische waarden en natuurwaarden van onze stad. De Redichemse Waard, de Lazaruswaard en het historisch stadsgezicht worden ernstig bedreigd als dit plan doorgaat. Om nog maar te zwijgen van de verkeersafwikkeling, parkeerproblematiek en de enorme financiële risico’s. De uitvoering van het plan gaat minstens tien jaar duren. Dat betekent dat een belangrijk recreatief gebied (haven en uiterwaarden) in grote delen gedurende minstens tien jaar wordt omgetoverd tot een enorme bouwput. Wat we ervoor terugkrijgen is een te grote hoeveelheid woningen in een te klein en nu overwegend open gebied. Prachtige, unieke droge buitendijkse natuur wordt ingewisseld voor natte natuur, die op andere plekken al in overvloed aanwezig is.

Om al deze redenen pleit de ChristenUnie voor een kleinschaliger alternatief voor dit plan. Een plan dus dat past bij de maat van onze stad en deze tijd. Bovendien is dit conform de afspraken die door de VVD, D66 en het CDA in het coalitieakkoord zijn vastgelegd. Graag willen we u op de hoogte stellen van belangrijke feiten rondom ‘Culemborg aan de Lek’ met een onderbouwing van onze mening over dit plan.

Hieronder zetten we een groot aantal vragen en antwoorden voor u op een rijtje (klik op de vraag voor het bijbehorende antwoord):

Wat zijn de belangrijkste problemen die met Culemborg aan de Lek opgelost zouden moeten worden?
Wordt de jachthaven beter exploitabel door verdubbeling?
Waarom huizenbouw?
Waarom vergraving van de Redichemse Waard en de Lazaruswaard?
Wordt met Culemborg aan de Lek de natuurwaarde verhoogd?
Wat zijn de financiële risico’s?
Is het project budgetneutraal?
Welke risico’s zijn er nog meer?
Welke alternatieven zijn er?
Kan de Raad nu van de oorspronkelijk plannen afzien?
Als de Raad instemt, heeft zij dan nog invloed?
Kan de Raad in deze fase eigenlijk wel beslissen?

Wat zijn de belangrijkste problemen die met Culemborg aan de Lek opgelost zouden moeten worden?

In 2006 is door de Raadsleden Spithoven en Jonker een initiatiefvoorstel ingediend voor het ontwikkelen van een Planvisie voor het havenkwartier. Gestart vanuit de Rijksoverheid leek het programma Ruimte voor de Rivier ook voor Culemborg van belang. De doelstelling van het initiatiefvoorstel was een onderzoek naar mogelijkheden om:

Meer ruimte voor de rivier te creëren door het verdubbelen van de jachthaven en het verdiepen van strangen (nevengeulen van de rivier) langs de Beusichemse dijk tot voorbij aan de al bestaande Afgraving in de Redichemse waard.
Betere toegankelijkheid van het buitengebied door het aanleggen van wandel-, fiets- en ruiterpaden.
Cultuurhistorische waarden behouden en het aanbrengen van educatieve voorzieningen.
Een doorgaande verbinding te maken tussen oostelijke en westelijke waarden door een betere onderdoorgang bij de spoorbrug en het ontwikkelen van een horecagelegenheid als rustpunt.
Verbeteren van het aanzicht van de stad bij met name de Veerkade en een deel van de Veerweg.

In de loop van de tijd zijn aan ‘Culemborg aan de Lek’ nog extra doelen verbonden, waarvan de belangrijkste zijn:

Extra ruimte voor de rivier te creëren door een dijkverlegging uit te voeren.
De exploitatie van de jachthaven privatiseren en/of winstgevend maken.
Verhogen van de natuurwaarde in het gebied
De vervuilde grond in het Veerweggebied saneren. Deze grond is zwaar vervuild door onder andere een glasblaasfabriek die daar heeft gestaan.

In het huidige plan ‘Culemborg aan de Lek’ lijkt het verbeteren van een recreatieve onderdoorgang bij de Spoorbrug inmiddels geen rol van betekentis meer te spelen. Ook is het niet langer nodig om Ruimte voor de Rivier te creëren. In oktober 2010 heeft het Ministerie van Verkeer en Waterstaat de gemeente Culemborg laten weten dat de dijkverlegging niet noodzakelijk werd geacht. Daardoor liep Culemborg aanzienlijke subsidie mis voor dijkverlegging, waarop de gemeente hoopte. Daarom is nu ook voor de gemeente de dijkverlegging van de baan. Ook zijn voor Culemborg geen dijkverhogende maatregelen nodig. In ieder geval is op verschillende plekken wél dijkversterking noodzakelijk, in de vorm van zogenaamde “piping bermen” die kwelvorming tegen moeten gaan.

Met het vervallen van de noodzaak voor het creëren van Ruimte voor de Rivier valt in de ogen van de ChristenUnie een belangrijke reden weg voor het uitvoeren van ‘Culemborg aan de Lek’ in zijn huidige vorm. Ook vervalt de noodzaak om het plan op korte termijn uit te voeren. Wel vindt de ChristenUnie het wenselijk om iets te doen aan de grondvervuiling in het Veerweggebied, het aanzicht van (met name) de Veerkade te verfraaien en de exploitatie van de jachthaven op orde te krijgen.

Wordt de jachthaven beter exploitabel door verdubbeling?

De verdubbeling van de capaciteit wordt al in het initiatiefvoorstel van Jonker en Spithoven genoemd - in dit geval in het kader van het creëren van Ruimte voor de rivier. Voor zover bij de ChristenUnie bekend is geen recent onderzoek gedaan naar de exploitatie van de jachthaven en op welke manier deze zou verbeteren als de capaciteit wordt verdubbeld. De enig bekende gegevens zijn het huidige jaarlijkse exploitatietekort van 100.000 euro en de vermelding dat er een wachtlijst zou bestaan voor vaste ligplaatsen. De wachtlijst lijkt een indicatie van extra vraag naar ligplaatsen, maar het is niet vanzelfsprekend dat een groter aanbod automatisch een betere kostendekkendheid inhoudt. En waar moeten al die extra boten tijdens de winter gestald worden?

Bovendien speelt dat we weten dat meerdere gemeenten in de buurt van Culemborg ook plannen hebben voor de uitbreiding en/of verbetering van hun jachthavens. In dat geval zal de vraag voor passantenplekken niet of nauwelijks toenemen. Over de ligging van de haven van Culemborg zijn de meningen verdeeld. Aan de ene kant wordt vermeld dat de haven voor watersporters niet heel gunstig ligt, onder andere door de aanwezigheid van een aantal stuwen stroomopwaarts (Amerongen) en stroomafwaarts (Hagestein). Anderzijds wordt gesteld dat het juist een rustig stuk rivier is met weinig beroepsvaart, zodat het recreatieve gebruik goed te noemen is. Dit laatste is dan vooral het geval voor de kleinere recreatievaart. De onduidelijkheden hierover pleiten voor een goed onderzoek naar een efficiënte exploitatie van de Culemborgse haven.

Waarom huizenbouw?

In het huidige plan Culemborg aan de Lek zijn ruim 340 woningen ingepland. Deze zouden in het Veerweggebied en aan het Rivierfront gerealiseerd moeten worden. Op dit moment is de vraag naar woningen in Culemborg afgenomen. Toch wordt het aankopen van grond, het bouwrijp en woonrijp maken ervan en het verkopen van kavels gezien als een belangrijke kostendrager van het project. Op die manier hoopt de gemeente geld en subsidies te kunnen verwerven voor bodemsanering in het gebied en hoopt men ook het aanzien van het Veerweggebied te verfraaien. Ook worden er behoorlijk wat winkels en horeca in het gebied gepland. De kosten voor het project zijn door de omvang zo hoog dat een groot aantal woningen nodig is om de kosten te dekken. Dit is echter in de ogen van de ChristenUnie zeer nadelig voor het aanzien en het karakter van het gebied. Overigens kost het saneren van de grond naar onze mening relatief weinig geld en is het niet uitgesloten dat hier zeer aanzienlijke subsidies voor kunnen worden verkregen, ook zonder dat het gebied wordt aangewezen als woongebied.

Het gebied bij de “Put van Hussen” wordt ook ontwikkeld door de bouw van luxueuze villa’s. Hiermee levert het een financiële bijdrage aan het project. De gemeente geeft aan dat in dit gebied ook “nieuwe natuur” wordt gecreëerd, van “EHS-niveau”. De ChristenUnie ziet echter nauwelijks een relatie met de doelstellingen voor het opknappen van het Veerweggebied, het beter exploitabel maken van de jachthaven, en/of het creëren van Ruimte voor de Rivier. Het is voor ons zeer de vraag of het creëren van villa-natuur als compensatie van echte EHS-natuur elders mag worden gezien, juist omdat het gebied een woonbestemming gaat krijgen.

Waarom vergraving van de Redichemse Waard en de Lazaruswaard?

Het vergraven van de Redichemse Waard en de Lazaruswaard levert delfstoffen op in de vorm van zand en klei. Dit levert financieel voordeel op voor de eigenaren van de grond en het grondstoffenbedrijf Ballast-Van Oord door het verkopen van het zand en de klei. De gemeente Culemborg bezit maar beperkt grond in deze gebieden en behaalt hierdoor een relatief gering financieel voordeel. De gemeente moet deze gronden namelijk eerst verwerven om in belangrijke mate mee te kunnen delen in de opbrengsten. Dit brengt extra kapitaallasten met zich mee, die een negatief effect op de winsten zullen hebben. Daarnaast heeft het realiseren van woningen in het Rivierfront een negatief effect voor de Ruimte voor de Rivier, omdat dit een buitendijks gebied is. Dit moet de gemeente Culemborg alsnog op eigen kosten compenseren door in de Redichemse Waard en de Lazaruswaard extra Ruimte voor de Rivier te creëren. Gedacht vanuit Ruimte voor de Rivier is vergraving van de uiterwaarden op zichzelf dus niet nodig, maar wél als de gemeente buitendijks wil gaan bouwen.

Wordt met Culemborg aan de Lek de natuurwaarde verhoogd?

De natuurwaarde in het gebied kan verhoogd worden, maar hiervoor is het plan Culemborg aan de Lek helemaal niet nodig. De Redichemse Waard en de Lazaruswaard zijn al als EHS-gebied (Ecologische Hoofd Structuur) aangewezen. Deze gebieden zijn van grote cultuurhistorische waarde en zeldzaam. Ze maken deel uit van een ‘historisch nationaal landschap’, waarvan er slechts twintig in Nederland zijn. Omdat in de uiterwaarden nog sprake is van intensief agrarisch gebruik (begrazing door paarden en koeien en maisteelt), is de volledige invulling als EHS nog niet bereikt. De enige maatregel die nodig is om deze gebieden volwaardig onderdeel van de EHS te maken is het stoppen met akkerbouw en het zorgen voor een aangepaste begrazing (zonder paarden en koeien die gemolken worden). Maar ook nu al komen in het gebied Steenuilen en Kamsalamanders voor, diersoorten die vanuit de EHS worden beoogd.

Wanneer zand- en kleiwinning plaatsvindt, moet de verloren natuurwaarde worden hersteld (gerepareerd) door degene die verantwoordelijk is voor de winning van delfstoffen. Het winnen van zand en klei zorgt waarschijnlijk ook voor putten die weer verondiept moeten worden. Dit gebeurt doorgaans met zeer licht tot licht vervuilde baggerspecie (klasse A en B). In het geval van Culemborg aan de Lek heeft de verantwoordelijk wethouder aangegeven dat er geen aanvoer van materiaal van buiten Culemborg plaats zal vinden (dus in dit geval geen baggerspecie), maar de ChristenUnie snapt niet waar al dat materiaal in Culemborg beschikbaar zou moeten zijn. Na delfstofwinning wordt een deklaag aangebracht die als zogenaamde “nieuwe natuur” wordt ingericht. Uiteraard met vooral jonge aanplant, dus het zal jaren duren voordat het gebied weer volgroeide struiken, bomen en knotwilgen heeft. Ook duurt het geruime tijd voordat het ecologische evenwicht is hervonden. Maar vooral zal met deze “nieuwe natuur” de cultuurhistorische waarde van dit type natuurlandschap, dat in bijna tien eeuwen is gevormd, voor altijd verloren gaan. De periode van delfstoffenwinning strekt zich uit over een aanzienlijk aantal jaren binnen het project, wat betekent dat de natuurwaarde voor langere tijd ernstig teruggebracht zal zijn en verschillende diersoorten voor langere tijd of zelfs definitief uit dit gebied zullen verdwijnen.

Wat zijn de financiële risico’s?

De financiële risico’s zijn groot. De gemeente ontvangt enige inkomsten uit het winnen van delfstoffen, maar vanuit de gemeente gezien is het vooral een grondexploitatieproject (GREX). Grondexploitatie houdt in dat de gemeente gronden aankoopt, ze bouw- en woonrijp maakt en ze als kavels verkoopt. De winstgevendheid van een grondexploitatie is sterk afhankelijk van de vraag naar woningen en een goede afstemming van vraag en aanbod van het type woningen dat kan worden gerealiseerd. Op dit moment staan de winsten van grondexploitatie sterk onder druk, mede door de economische crisis. Veel grondexploitatieprojecten zijn momenteel zelfs verliesgevend. Daarbij wordt vanaf 2035 een krimp van de bevolking van Culemborg verwacht. De groei van de bevolking in de periode voor 2035 is bovendien zeer gering.

Naast de grondexploitatie wil de gemeente ook de jachthaven opnieuw vormgeven. In de huidige plannen houdt dit een verdubbeling in van de omvang. Maar dat wil niet zeggen dat de jachthaven ook rendabel wordt. Momenteel kost de jachthaven de gemeente 100.000 euro op jaarbasis. Nogmaals: verdubbeling houdt niet automatisch in dat de jachthaven winstgevend gaat worden. Sterker nog, de jachthaven zal zonder extra maatregelen waarschijnlijk een kostenpost blijven en mogelijk een nóg grotere kostenpost worden als de verdubbeling niet het gehoopte effect sorteert.

Is het project budgetneutraal?

Als de grondexploitatie en de herinrichting van jachthaven succesvol verlopen (en dat moet in de ogen van de ChristenUnie nog maar blijken), dan kost het de gemeente volgens het college netto geen geld. Bij de vergraving van de waarden worden echter veel delfstoffen gewonnen (zand en klei). Deze bodemschatten is Culemborg dan voorgoed kwijt. Het eventuele verondiepen van het wingebied en het terugbrengen van de natuurwaarde (zodat het weer als EHS is te bestempelen) en het onderhoud ervan, zijn verplichtingen voor diegenen die de delfstoffen winnen en verkopen (de grondeigenaren en het grondstoffenbedrijf Ballast-Van Oord). Dit moet samen met de kapitaallasten die moeten worden genomen om de gronden te verwerven, gefinancierd worden uit de winsten die met de delfstoffen worden behaald.

Welke risico’s zijn er nog meer?

Er zijn nogal wat risico’s verbonden aan het project:

Nu al is kwel (het onderdijks doorstromen van rivierwater naar binnendijks gebied) een omvangrijk en aanzienlijk probleem in het plangebied. Kwelvorming neemt naar verwachting sterk toe bij vergraving en vraagt om een behoorlijke dijkversterking op kosten van de gemeente.
Met ruim 340 woningen, een vergrote jachthaven en een intensievere toeristische bestemming neemt de druk op de verkeersafwikkeling enorm toe. Verbreding van de bestaande onderdoorgang of realisatie van een nieuwe doorgang onder het spoor is hiervoor minimaal noodzakelijk, maar afhankelijk van subsidies en de medewerking van ProRail. De druk op andere uitvalsroutes van het gebied zal behoorlijk toenemen. Dit terwijl de afwikkeling van het verkeer nu al een probleem is, omdat Culemborg sterk begrensd wordt door de Lek en doorsneden wordt door de spoordijk. Een verkeersinfarct ligt op de loer
In dezelfde lijn ligt een dreigend parkeertekort. Want niet alleen voor de 340 woningen zullen minstens evenzoveel parkeerplaatsen moeten worden gevonden, maar ook voor toeristisch gebruik. Dit betekent dat een aanzienlijk aantal parkeerplaatsen moet worden voorzien. Maar dit gaat weer ten koste van het gebied dat als EHS is aangewezen en dit kan nergens anders worden gecompenseerd. Het is sterk de vraag of het eigenlijk allemaal wel past als je alles op een rijtje zet.
Het is zeer wel mogelijk dat de gemeente niet alle vergunningen voor de grootschalige plannen (tijdig) rond krijgt. De plannen hebben namelijk een behoorlijke impact op de cultuurhistorische waarde van het beschermde stadsgezicht, de Redichemse Waard en de Lazaruswaard. Ook kan bij verder archeologisch onderzoek blijken dat er waardevolle oudheidkundige elementen in het gebied aanwezig zijn. Gezien de historie van het gebied is dit niet ondenkbeeldig. Dit kan leiden tot aanzienlijke vertraging van de plannen of zelfs het afgelasten van onderdelen ervan.
Het project kent een lange doorlooptijd, namelijk meer dan tien jaar. In die tijd kunnen veel omstandigheden wijzigen. De huidige opzet van de projectfasen is daarbij nogal risicovol. Begonnen wordt met afgraven van de Redichemse Waard en de Lazaruswaard. Het zou een nachtmerrie zijn als de vergraving is uitgevoerd en het opknappen van het Veerweggebied niet doorgaat. Want: om dat laatste is het nu juist begonnen! Daarnaast zijn de uiterwaarden, het Rivierfront, de jachthaven en het Veerweggebied gedurende die tien jaar in gedeelten een bouwput. Dit heeft langdurig grote gevolgen voor de leefbaarheid van het gebied, de mogelijkheid om er te recreëren, de aantrekkelijkheid voor toeristen en potentiële nieuwe Culemborgers. Het is dus niet ondenkbaar dat de makelaardij en de middenstand van Culemborg hier flink last van krijgen.

Welke alternatieven zijn er?

De ChristenUnie ziet de grondvervuiling in het Veerweggebied als het grootste probleem. Het saneren van de grond om deze geschikt te maken voor bewoning is in onze ogen niet overdreven kostbaar, maar misschien kan het goedkoper als de woonbestemming wordt losgelaten of beperkt tot nu al schone stukken. Dit zou ook prima passen bij het karakter van het gebied, waar nu veel verenigingsleven ruimte vindt voor buitenactiviteiten. Daarom stellen wij voor dat aan dit gebied een recreatieve bestemming wordt gegeven en dat de vervuiling in het Veerweggebied ook vanuit dat perspectief wordt aangepakt. Zo kan in dit gebied een zwembad en/of wellness center worden gehuisvest. Ook is de ChristenUnie geïnteresseerd in een sluitend exploitatiemodel voor de jachthaven. Het Lekfront kan worden verbeterd door het opknappen van enkele ontsierende panden.

Kan de Raad nu van de oorspronkelijk plannen afzien?

Ja. De Raad is gelukkig tot nu toe altijd zeer voorzichtig geweest en heeft met veel aarzelingen iedere nieuwe fase toegestaan. Nu sprake is van een belangrijk nieuw feit, namelijk het afblazen van de dijkverlegging, is het daarom belangrijk dat de Raad het gehele project nog een keer zeer zorgvuldig afweegt. In 2009 werd namelijk in deze situatie het project door velen als niet-haalbaar bestempeld, inclusief door het college. Het is van groot belang dat de Raad zich realiseert welke doelstellingen met ‘Culemborg aan de Lek’ worden gerealiseerd. En ‘nee’ is ook een antwoord.

Als de Raad instemt, heeft zij dan nog invloed?

Ja, maar de kans op alternatieve planontwikkeling wordt steeds kleiner! De instemming van de Raad in dit stadium houdt in dat zij kennisneemt van de hoofdlijnen van het plan, dus met grootschalige woningbouw in het gebied aan de Lek, het afgraven van de Lazaruswaard en de Redichemse Waard, het verdubbelen van de jachthaven, enzovoort. Op basis van de instemming van de Raad met deze planvisie wordt de volgende stedenbouwkundige fase ingegaan, waarin de planvisie wordt uitgewerkt in een stedenbouwkundige visie. Dit vanuit de uitgangspunten zoals hierboven aangegeven. De stedenbouwkundige visie zal dan weer aan de Raad worden voorgelegd. In dit proces wordt het steeds moeilijker om alternatieve zienswijzen aan te dragen, aangezien met het verder voortgaand en diepgaander onderzoek aanzienlijke kosten zijn gemoeid.

Na vaststelling van de stedenbouwkundige visie gaat het College een PPS aan (dat wil zeggen een Privaat Publieke Samenwerking). Dit betekent dat alleen het einddoel door de gemeente wordt aangegeven en de private partijen bepalen hoe dit doel wordt bereikt. Dit heeft vooral tot gevolg dat de gemeente geen bestek in hoeft te brengen. De consequentie daarvan is echter dat de Raad wel commentaar kan leveren als advies, maar het de private partijen zijn die de uitvoering bepalen. Dan is het in de ogen van de ChristenUnie niet ondenkbeeldig dat financiële belangen daarin de boventoon zullen voeren.

Op dit moment in de besluitvorming wordt de Raad gevraagd om een “planoptimalisatie” uit te voeren (middels een zogenaamd “knoppenmodel”). Feitelijk betekent dit dat de Raad verantwoordelijk wordt gemaakt voor de haalbaarheid van het project, met name doordat zij wordt gevraagd uitspraken te doen over het gewenste maximale aantal woningen, de soort woningen en de kwaliteit van de voorzieningen in het gebied. Echter: omdat het plan zo groot, onoverzichtelijk en langdurig is geworden en er op veel punten nog te weinig harde informatie op tafel ligt, is dit in de ogen van de ChristenUnie een onverantwoorde exercitie.

Kan de Raad in deze fase eigenlijk wel beslissen?

Voor een definitief ‘ja’ van de Raad is het inderdaad nog veel te vroeg. Het project is slechts globaal gedefinieerd, begin en eind zijn niet nauwkeurig vastgelegd, de mijlpalen zijn niet concreet en ‘SMART’ (gespecificeerd) vastgelegd, en er is nog geen eenduidig Programma van Eisen opgesteld.

De contouren van het project zijn echter wel helder. Zo helder dat de ChristenUnie kiest voor een volmondig en resoluut ‘nee’ tegen het plan in zijn huidige vorm. Onze conclusie is dat het project veel te groot is geworden en een veel te grote en ongewenste impact op het gebied heeft. De Redichemse Waard, de Lazaruswaard en het historisch stadsgezicht worden ernstig bedreigd, als dit plan doorgaat. De ChristenUnie heeft geen vertrouwen in een succesvolle verkeersafwikkeling en oplossing voor de parkeerproblematiek die ontstaat. Ook zien we enorme financiële risico’s. De uitvoering van het plan gaat minstens tien jaar duren. Dat betekent dat in gedeelten een belangrijk recreatief gebied (haven en uiterwaarden) gedurende minstens tien jaar worden omgetoverd tot een bouwput. Dit zal een negatieve impact hebben op het toerisme en de huizenmarkt. Maar bovenal is het een veel te ver doorgeschoten oplossing voor een paar problemen die veel eenvoudiger het hoofd te bieden zijn, zonder een heleboel nieuwe problemen te veroorzaken. Nu herbezinnen en een kleinschaliger koers kiezen kan heel veel belastinggeld besparen. Het ontwikkelen van een verantwoorde en risicobestendige stedenbouwkundige visie voor een project met deze gigantische omvang vraagt namelijk veel onderzoek en een aanzienlijke investering. Daarom hoopt de ChristenUnie op een herbezinning in deze fase. Omdat in onze ogen de toekomst én het verleden van Culemborg hier op het spel staan. En dat gaat ons heel erg aan het hart!

Meer informatie?

Op onder andere onderstaande websites is meer informatie te vinden :